woensdag 15 oktober 2014

De Muzelmannen van Buchenwald

Ik heb zojuist het boek De Wertheims uitgelezen. Een prachtige biografie van de Duits-Joodse familie Wertheim uit Frankfurt in de 20ste eeuw. Een deel van de familie overleeft de oorlog in Zwitserland en de VS, maar degenen die bleven kwamen om. Het boek is een aanrader, maar daar wil ik het niet over hebben. Het gaat me om de term Muzelman.

Aan het slot van het boek schrijft een van de Wertheims in een brief aan zijn familie in de VS dat hij tolk is voor de bevrijders in kamp Buchenwald. Hij schrijft over de gruwelen van het kamp waar ook zijn oom Jacob is vergast en ten slotte over de muzelmannen. Zo werden de Joodse gevangenen genoemd die alle hoop hadden opgegeven. Door de Joden zelf. Je kon kennelijk aan deze mensen zien dat ze dat stadium van muzelman hadden bereikt. De muzelmannen waren compleet apathisch en onverschillig geworden. Ze hadden deze wereld als het ware al verlaten. Het was het voorstadium van de dood, omdat deze muzelmannen steevast werden uitverkozen voor de gaskamer. Dat was ook wat ze zelf graag wilden. Of zelfs dat liet ze volkomen koud.

Primo Levi gebruikt de term ook, waarbij hij aangeeft dat hij geen idee heeft van de oorsprong. En ja, het is ook een enigma.

Ik was direct gefascineerd door die term, die ik misschien tot mijn schande nog niet eerder ben tegengekomen. Er is al veel over geschreven, merkte ik. Voer voor etymologen. Want waarom vergelijk je een Joodse gevangene met een moslim? Voor zover dat de bedoeling is natuurlijk. Want niet iedereen is het daarmee eens. Sommige ex-gevangenen zouden woest zijn geworden als de vergelijking met de moslim werd getrokken voor deze apathische mensen. Toch is er voorlopig geen andere goede verklaring dan die van de muzelman-moslim.

Volgens sommigen lijkt de Joodse muzelman op een biddende Moslim. Anderen, en dat is een betere verklaring houden het erop dat de muzelman net als de moslim zich volledig overgeeft aan God (of behoort over te geven). Het zou goed kunnen. De Muzelman legt zijn lot volledig in handen van God. Muzelman was in feite een neerbuigende term voor deze gevangenen, de andere Joden probeerden zich ver te houden van de muzelmannen in het kamp, alsof het besmettelijk wad. Ook dat was een manier van overleven.