Zwarte Piet en de zwarte knecht

In de 18e en 19e eeuw omringden rijke Europeanen zich graag met zwarte bedienden. Bediende was eigenlijk de enige functie die zwarte mensen toen konden uitoefenen. In de VS was de zwarte bediende een voortzetting van de slavernij, maar in Europa niet. Onze slaven waren immers blank (kinderen). Een zwarte bediende was chique mode. Overgenomen uit de populaire Arabische cultuur. De bediende droeg dan ook vaak een Arabisch kostuum, zoals de eerste Zwarte Piet in onze literatuur (Sint Nicolaas en zijn knecht van Jan Schenkman).

De knecht van Schenkman draagt een Turkse broek. De zwarte bediende is in die tijd een vorm van oriëntalisme: navolging van de Arabische cultuur. De modieuze Arabische edelmannen in Mozarts opera's hebben bijvoorbeeld ook zwarte knechten: Monostatos en Osmin. En in die zin is het dus ook logisch dat Sinterklaas in 1845 een zwarte bediende kreeg in Turks kostuum. Hij verdiende als statig man immers een zwarte bediende, naar de mode van de tijd. Of de bedienden nu uit de oost of uit Afrika kwamen, ze droegen altijd Arabische kleding.

Zwarte mensen die we voor de 18e eeuw in de kunst zien, waren vrijwel altijd zwarte koningen. Die hadden dus geen ondergeschikte rol. De zwarte kinderen die we sporadisch zien in de kunst moesten er vooral voor zorgen dat de vrouw des huizes er extra blank bij afstak.

Aan het eind van de 19e eeuw kreeg de zwarte knecht een livrij aan. Hij werd ontdaan van de Arabische (Moorse) invloed. De ouders van prins Bernhard hadden zo'n zwarte bediende in livrei, een jongetje uit Afrika.

De knecht werd later weer opgevolgd door de houten knecht, een houten bediende in huis. Ik ken mensen die zo'n ding nog in de kamer hebben staan. Je kunt je glas op de negerbijzettafel plaatsen.

Holland Mania
Ook Nederland is (net als Arabië bij ons) wel eens in de mode geweest in het buitenland. Aan het eind van de 19e eeuw begon de zogenoemde Holland Mania in de VS. Amerikanen grepen graag terug op de Europese wortels en Engeland was uit de mode. Ik heb een serie Amerikaanse kinderboeken uit die tijd met allemaal schaatsende Nederlandse kinderen en klompen en pannenkoeken.